مروری بر قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
در این مطلب به خلاصه ای از قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان می پردازیم که در سال ۱۳۹۸ به تصویب رسیده است. در این قانون، تعاریف مربوط به اصطلاحات مختلفی که در زمینه پایانه فروشگاهی، سامانه مؤدیان و صورتحساب الکترونیکی استفاده می شوند، ارائه شده است.
فصل ۱ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
پایانه فروشگاهی شامل رایانه، دستگاه کارتخوان بانکی (POS)، درگاه پرداخت الکترونیکی و هر وسیله دیگری است که از قابلیت صدور صورتحساب الکترونیکی برخوردار باشد.
همچنین، سامانه مؤدیان یک سامانه است که در آن به هر مؤدی مالیاتی، یک کارپوشه ویژه اختصاص می‌یابد و تبادل اطلاعات میان مؤدیان و سازمان امور مالیاتی کشور، منحصراً از طریق آن کارپوشه انجام می شود. در این قانون، تعریف‌های دیگری مانند حافظه مالیاتی و صورتحساب الکترونیکی نیز ارائه شده است.
درباره قانون مالیات‌های مستقیم گفته شده است که صاحبان مشاغل و اشخاص حقوقی موضوع فصل چهارم و پنجم باب سوم این قانون، مشمول این قانون هستند. شرکتهای معتمد ارائه‌کننده خدمات مالیاتی نیز با رعایت ضوابط و دستورالعمل‌های ابلاغی سازمان، به ارائه مشاوره و آموزش‌های لازم به مؤدیان، نصب و پشتیبانی تجهیزات مورد نیاز برای ارائه خدمات مالیاتی از قبیل صدور صورتحساب الکترونیکی و سایر امور غیرحاکمیتی (به تشخیص سازمان) با سازمان امور مالیاتی کشور همکاری می‌کنند.
همچنین، کارگروه راهبری سامانه مؤدیان به منظور سیاست‌گذاری و ایجاد هماهنگی بین نهادهای ذیربط و تدوین استانداردهای تبادل اطلاعات با حضور نمایندگان تام الاختیار سازمان و وزارتخانه‌های «ارتباطات و فناوری اطلاعات»، «صنعت، معدن و تجارت» و «اطلاعات» و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌گردد. این کارگروه با ریاست رئیس سازمان امور مالیاتی کشور تشکیل شده و مصوبات آن پس از تأیید وزیران امور اقتصادی و دارایی و ارتباطات و فناوری اطلاعات لازم الاجراء می‌باشد.
فصل۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
در فصل دوم این قانون، اشخاص مشمول فصل چهارم و پنجم ق م م مکلف به ثبت نام در سامانه مؤدیان هستند و خرده‌فروشی‌ها و واحدهای صنفی باید از پایانه فروشگاهی استفاده کنند. سازمان موظف به آموزش و توانمندسازی اشخاص مشمول است و کارگروهی برای بررسی درخواست‌های اشخاصی که به عدم توانایی در استفاده از پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان دچارند تشکیل می‌شود.
در صورت تشخیص به ناتوانی کسب و کارها در راه اندازی قانون مذکور، شرکتهای معتمد ارائه دهنده خدمات مالیاتی باید نسبت به آموزش و نصب و راه‌اندازی پایانه فروشگاهی و سامانه مؤدیان برای آنها اقدام نمایند. در صورت عدم صدور صورتحساب الکترونیکی، شرکتهای معتمد ارائه دهنده خدمات مالیاتی مسئولیت و جرائم مترتب کسب و کارها را به عهده خواهند داشت.
سازمان مالیاتی در مدت ۱۵ ماه باید سامانه مؤدیان را راه‌اندازی کرده و امکان ثبت نام مؤدیان و صدور صورتحساب الکترونیکی را فراهم کند. سامانه مؤدیان باید قابلیت پاسخگویی به استعلامات الکترونیکی در خصوص اعتبارسنجی مؤدیان و ارائه استعلام های لازم به دستگاه های اجرایی را داشته باشد.
تنها صورتحساب‌های الکترونیکی از طریق این سامانه، بعد از سه ماه از انقضای مهلت، توسط سازمان مالیاتی قابل تأیید هستند. این متن همچنین اشاره دارد که پایانه فروشگاهی که دارای حافظه مالیاتی و تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری می باشد، می تواند به عنوان جایگزین صدور صورتحساب الکترونیکی استفاده شود و مأموران مالیاتی حق دارند اطلاعات ثبت شده مؤدیان در سامانه مؤدیان را بررسی کرده و در صورت تخلف تلاش کنند مدارک و اسناد لازم را دریافت کنند.
فرآیند ثبت معاملات و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در سامانه مؤدیان به صورت الکترونیکی انجام می شود. در صورتی که خریدار، عضو سامانه باشد، صورتحساب الکترونیکی به صورت خودکار به کارپوشه وی در سامانه منتقل می شود و به عنوان اعتبار مالیاتی برای او منظور می شود. مؤدیان مالیاتی باید در ۳۰ روز از تاریخ درج و صدور صورتحساب در سامانه مودیان، پذیرش یا عدم پذیرش آن را اعلام نمایند.
بدهی مالیات بر ارزش افزوده مؤدی که عبارت است از ما به التفاوت مالیات فروش و مالیات خرید، در پایان هر دوره سه ماهه، طبق مقررات توسط سامانه محاسبه می‌شود. مؤدی مالیاتی موظف است ما به التفاوت را به حساب سازمان واریز کند. در صورتی که مالیات فروش مؤدی کمتر از مالیات خرید باشد، سازمان موظف است ما به التفاوت را به مؤدی مسترد کند. به منظور تکمیل اطلاعات سازمان، سامانه مؤدیان باید به گونه‌ای طراحی شود که مؤدیان بتوانند خریدهای خود را که بدون صدور صورتحساب الکترونیکی انجام شده‌اند، ثبت کنند.
طبق ماده ۶، گمرک ایران باید اطلاعات مالیاتی واردکنندگان را به صورت الکترونیکی در سامانه مؤدیان ارائه دهد. همچنین جمع صورتحساب‌های الکترونیکی در هر دوره مالیاتی نمی‌تواند بیشتر از سه برابر فروش اظهار شده در دوره مشابه سال قبل باشد. همچنین در مورد واحدهای جدید التاسیس یا فاقد سابقه مالیاتی، صدور صورتحساب بیش از سه برابر معافیت سالانه مشمول ماده ۱۰۱ قانون مالیات‌های مستقیم ممنوع است.
ماده ۷ نیز بیان می‌کند که صورتحساب‌های الکترونیکی در سامانه مؤدیان به منزله ثبت آنها در فهرست معاملات (گزارشات فصلی موضوع ماده ۱۶۹) قانون مالیات‌های مستقیم است و فروشنده و خریدار تکلیف اضافی در این مورد ندارند.
بر اساس ماده ۸ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان برای مؤدیان و خرده فروشی‌هایی که از ثبت نام در سامانه مربوطه خودداری می‌کنند، امتیازها و معافیت های ماده ۴ این قانون را از دست می‌دهند. سازمان موظف است برای تعیین مالیات مؤدیان فاقد ثبت نام، با مراجعه به محل‌های فعالیت، اسناد و مدارک آنان یا هرگونه قرائنی که حاصل می‌کند، مالیات را تعیین و مطالبه کند.
اعتبار مالیاتی برای خریدهای مودیان فاقد ثبت نام تعیین مالیات‌شان در نظر گرفته نخواهد شد. مؤدیان می‌توانند با ارائه مدارک به مراجع دادرسی مالیاتی اعتراض کنند. در صورتی که مؤدی قبل یا حین دادرسی به عضویت سامانه مؤدیان درآید، سازمان امور مالیاتی موظف است اعتبار مالیاتی خریدهای فعالیت تجاری را طبق اعلام سامانه مؤدیان پذیرفته و از بدهی مالیاتی او کسر نماید.
بر اساس ماده ۹ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان در صورتی که مؤدیان فعالیت‌ها و معاملات خود را کتمان کنند یا قیمت‌ها و مقدار فروش‌ها را اظهار نکنند، سازمان باید موارد تخلف را از طریق سامانه مؤدیان به آنها اطلاع دهد و در صورتی که مؤدیان آنها را پذیرفته و در سامانه مؤدیان ثبت یا اصلاح کنند، صرفاً مشمول جریمه‌های ماده ۲۲ قانون خواهند شد.
در صورتی که مؤدیان موارد تخلف را نپذیرفته و آنها را در سامانه مؤدیان ثبت یا اصلاح نکنند، سازمان مراتب تخلف را با اسناد و مدارک مثبته به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع خواهد داد.
بر اساس ماده ۱۰ قانون جدیدی در ایران به تأیید رسیده است که بر اساس آن، افراد مشمول می‌بایست شماره حساب بانکی و دستگاه POS یا درگاه پرداخت الکترونیکی خود را به سازمان اعلام کنند. بانک مرکزی نیز باید با همکاری سازمان ظرف یک سال پس از ابلاغ این قانون، دستگاه‌های کارتخوان بانکی و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی را ساماندهی کرده و به هر یک از پایانه‌های فروش، شناسه یکتا اختصاص دهد.
طبق ماده ۱۱ این قانون پس از تخصیص شناسه یکتا، تمام تراکنش‌های انجام شده از طریق حساب‌های بانکی متصل به دستگاه‌های کارتخوان بانکی و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی به عنوان تراکنش‌های بانکی مرتبط با فعالیت شغلی صاحب حساب بانکی محسوب می‌شود و بانک مرکزی باید اطلاعات این تراکنش‌ها را در اختیار سازمان قرار دهد. پس از انقضای موعد مذکور در این ماده، اتصال دستگاه‌های کارتخوان بانکی و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی که تعلق آنها به مؤدی معین توسط سازمان امور مالیاتی تأیید نشده باشد، به شبکه پرداخت بانکی کشور ممنوع است.
ماده ۱۲: اشخاص مشمول می‌بایست در صورتی که امکان صدور صورتحساب الکترونیکی به دلیل بروز حادثه یا نقص فنی فراهم نباشد، فروشهای خود را به ترتیب مقرر شده ثبت و صورتحساب های صادره را به سازمان اعلام کنند.
ماده ۱۳: در صورتی که به هر دلیلی بهره برداری از پایانه فروشگاهی به طور موقت یا دائم متوقف شود، اشخاص مشمول می‌بایست ظرف ۱۰ روز به سازمان اعلام کنند.
ماده ۱۴: اشخاص مشمول می‌بایست در صورت تغییر شغل، محل فعالیت، مالکیت یا اجاره واحد کسب و کار، تغییرات را در مدت ۱۰ روز به سازمان اعلام کنند.
فصل۳ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
در فصل سوم قانون تعارض منافع، ماده ۱۵، دستورالعمل دسترسی به سامانه مؤدیان توسط کارگروه تعامل پذیری دولت الکترونیکی تعیین می‌شود. سازمان‌ها مکلف به حفاظت اطلاعات اشخاص و رعایت مقررات امنیت فضای تبادل اطلاعات هستند. متخلفان از این ماده، علاوه بر جبران خسارت، مشمول مجازات مالیاتی هستند.
در ماده ۱۶ نیز آمده است که مراجع ذیربط باید فرآیند مربوط به صدور، تجدید، تمدید، اصلاح یا ابطال پروانه کسب‌وکار، کارت بازرگانی و مجوز فعالیت را در سامانه مؤدیان ثبت و تغییرات مرتبط با کسب و کار اشخاص را نیز به روز کنند. تشخیص مراجع ذیربط با رعایت قوانین و مقررات مربوطه با کارگروه راهبری سامانه مؤدیان است.
فصل ۴ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
در فصل چهارم قانون مالیات‌های مستقیم طبق ماده ۱۷، سازمان موظف است در پنج سال اول پس از استقرار سامانه مؤدیان، به منظور تشویق صاحبان مشاغل که فروش خود را با پایانه فروشگاهی انجام داده و کالاها و خدمات مورد نیاز خود را از واحدهای اقتصادی عضو سامانه مؤدیان خریداری می‌کنند، معادل ۲۰ درصد مالیات بر ارزش افزوده و یا ۱ درصد فروش آنها را که هر کدام کمتر باشد، حداکثر تا شصت میلیون (۶۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال در هر دوره مالیاتی به عنوان پاداش همکاری مؤدی، از مالیات بر ارزش افزوده دوره بعدی وی کسر کند.
طبق ماده ۱۸ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان همچنین سازمان برای تشویق مصرف‌کنندگان نهائی که خریدهای خود را از فروشندگان مجهز به پایانه فروشگاهی و از طریق شبکه پرداخت بانکی انجام می‌دهند، از هر ده صورتحساب الکترونیکی صادر شده توسط پایانه‌های فروشگاهی یک صورتحساب را به صورت قرعه‌کشی بر خط انتخاب کرده و دو برابر مبلغی که خریدار بر اساس آن صورتحساب به عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت نموده است، به حساب بانکی وی عودت دهد.
در ماده ۱۹ این قانون تعیین می‌کند که سازمان مالیاتی باید اظهارنامه‌های مالیاتی را بررسی کند و در صورتی که با اطلاعات پایگاه داده مطابقت داشته باشد، آن را قبول کند. در تبصره ۱ ماده ۱۹ نیز به سازمان امور مالیاتی اجازه داده می شود تا برای بررسی صحت اسناد، دفاتر مؤدیان را بررسی نماید. در تبصره ۲ از مؤدیان درخواست می‌گردد که اظهارنامه مالیاتی خود را از طریق سامانه مالیاتی ارائه نمایند
ماده ۲۰ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان نیز سازمان مالیاتی را ملزم به تهیه دستورالعمل برای بررسی مالیات مؤدیان که از نرم‌افزارهای حسابداری مورد تأیید استفاده می‌کنند، می‌نماید.
طبق ماده ۲۱، سازمان مجاز است با ثبت نام مؤدی در سامانه مؤدیان و انجام تکالیف قانونی، بدهی مالیات بر ارزش افزوده مربوط به سال ۱۳۹۶ و قبل از آن را با دستورالعمل وزیر امور اقتصادی و دارایی قطعی نموده و تمامی جریمه‌های متعلقه را به مدت سه سال تعلیق می‌کند. در صورتی که مؤدی در طول زمان تعلیق و در هیأت حل اختلاف مالیاتی تخلفاتی را ارتکاب کند، می‌تواند مجبور به پرداخت تمام یا بخشی از جریمه‌های تعلیق شده شود. در صورت عدم ارتکاب تخلفات مذکور در ماده ۹، جریمه‌های تعلیق شده بخشوده می‌شود.
فصل ۵ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
در فصل پنجم و ماده ۲۲، تخلفات مالیاتی مانند عدم صدور صورتحساب الکترونیکی، عدم عضویت در سامانه مؤدیان، عدم اعلام شماره حساب بانکی و عدم رعایت احکام قانون، با جریمه‌هایی مانند محرومیت از معافیت مالیاتی، نرخ صفر و عدم تعلق مشوقهای مالیاتی، همراه هستند. این جریمه‌ها بسته به نوع تخلف، می‌تواند تا ۱۰ درصد مبلغ فروش یا ۲۰ میلیون ریال هر کدام که بیشتر باشد برای هر تخلف در نظر گرفته می‌شود.
مبلغ جرایم ثابت، متناسب با نرخ تورم هر سال توسط سازمان اعلام می‌شود. سازمان نمی‌تواند بیشتر از ۵۰% جرایم را مطابق ماده (۱۹۱) قانون مالیات های مستقیم مورد بخشودگی قرار دهد.
همچنین طبق ما ده ۲۳ در صورت اقدام به تقلب یا اخلال در نظام مالیاتی، مجازات های تعزیری درجه شش قانون مجازات اسلامی به غیر از حبس اعمال می‌شود. تکرار جرم بیش از سه بار و اقدام به جرم به صورت گروهی و سازمان یافته، مجازات های تعزیری درجه پنج و چهار قانون مجازات اسلامی به غیر از حبس را داراست.
ماده۲۴: اگر واحد کسب و کار احکام قانونی را رعایت نکند، سازمان موظف است به مرجع صادرکننده مجوز وی اطلاع دهد. مرجع صادرکننده مجوز باید حداکثر ظرف یک هفته از اعلام سازمان، نسبت به اخطار کتبی به واحد متخلف اقدام کند. اگر واحد مذکور ظرف مدت ده روز از تاریخ دریافت اخطار، نسبت به عضویت در سامانه مؤدیان اقدام نکند، برای بار اول به مدت دو هفته و برای بار دوم از دو تا شش ماه تعطیل یا مسدود خواهد شد.
در صورتی که پس از گذشت پانزده روز، مرجع صادرکننده مجوز تعطیلی واحد متخلف را به نیروی انتظامی یا کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه ابلاغ نکند، سازمان موظف است رأساً تعطیلی واحد متخلف را به نیروی انتظامی یا کارگروه مذکور ابلاغ کند. در صورت تداوم تخلف واحد کسب و کار پس از گذشت یک سال، مجوز فعالیت واحد متخلف ابطال خواهد شد. بانک مرکزی هم موظف است درگاهها و پایانه‌های پرداخت واحد متخلف را در زمان تعطیلی یا تعلیق فعالیت آن واحد، مسدود کند.
ماده۲۵ : پس از انقضای موعد در قانون مالیات، صورتحساب‌هایی که در سامانه مؤدیان ثبت نشده باشند، قابل استناد در مراجع دادرسی مالیاتی نخواهند بود. ذی‌حسابان و مدیران مالی دستگاه‌های اجرایی موظفند در پذیرش اسناد هزینه‌ای، این ماده را رعایت کنند. سازمان ملی مالیات موظف است امکان راستی‌آزمایی صورتحساب‌ها را فراهم کند.
فصل ۶ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان
طی ماده ۲۶ اجازه داده می‌شود که سازمان برای اطمینان از صدور صورتحساب الکترونیکی، ثبت دقیق معاملات و انجام تکالیف قانونی توسط مؤدیان، آموزش و مشاوره فنی، پشتیبانی و استانداردسازی تجهیزات مورد استفاده مؤدیان و دریافت گزارش‌های الکترونیکی پرداخت، از خدمات شرکتهای ایرانی معتمد استفاده کند.
ماده ۲۷ مشخص می‌نماید که سازمان برای نظارت بر شرکتهای معتمد ارائه کننده خدمات مالیاتی، تنظیم مقررات و تعیین استانداردها و شاخصهای توسعه نظام شبکه پایانه های فروشگاهی و صورتحساب الکترونیکی، مرکز تنظیم مقررات را ایجاد کند.
طبق مواد قانونی ۲۸ و ۲۹ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان مطالبه، وصول، تقسیط، بخشودگی و ترتیبات پرداخت جریمه‌های قانون موضوع بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم انجام می‌شود. پس از انقضای مواعد مذکور در قانون، تبصره ۲ ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم لغو می‌شود و احکام مرتبط با ماده ۱۵ و ۶۶ نیز برای اشخاص مشمول قانون منتفی می‌شود.
قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان شامل ۲۹ ماده و ۲۸ تبصره در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی تصویب شده است.
